با وجود آنکه سالانه مبلغ قابل توجه از منابع کشور برای احداث پروژه های عمرانی (در قالب بودجه عمرانی، بودجه غیر عمرانی و سرمایه گذاری در زیرساخت ها) هزینه می گردد ولی بی شک درصدی از منابع ملی به دلیل فساد اقتصادی در طرح های عمرانی هدر رفته و عملا تبدیل به کالا و یا خدمت نمی گردد.

البته شناسائی و مقابله با فساد همانطور که در کتاب پرفسور چان نشان داده شده است موضوع بین المللی است و منحصر به کشور ما نیست. در هر حال این چالش به دلیل جنبه های فنی موضوع طرح های عمرانی باید با رویکرد علمی بررسی و راه حل ارائه گردد.

سازمان بازرسی کل کشور (مرکز مطالعات و پژوهشهای سلامت اداری و مبارزه با فساد)، پیش از این گزارشی را با هدف  “بررسی نحوه بروز مفاسد اقتصادی در اجرای طرحهای عمرانی دستگاههای اجرایی را منتشر کرده بود. در این گزارش (اردیبهشت ۱۳۹۲) پیشنهادهایی درخصوص مبارزه با مفاسد اقتصادی رایج در پروژه های عمرانی را نشان میدهد.

محتوای گزارش فساد اقتصادی

دسته بندیهای صورت گرفته در این گزارش می تواند رئوس مشکلات و فساد در طرح های عمرانی در هر یک از مراحل را به تفکیک گوشزد نموده و راهکارهایی پیشنهادی در اختیار قرار دهد

• دسته بندی مفاسد اقتصادی از حیث شیوه های بروز مفاسد اقتصادی در طرحهای عمرانی دستگاه های مختلف دولتی
• تدوین فهرستی از گلوگاه های بروز فساد در پروژه های عمرانی
• ارائه راهکارهایی جهت کنترل و کاهش بروز مفاسد اقتصادی در اجرای طر حهای عمرانی دستگاه های اجرایی
• شناسایی عوامل زمینه ساز مفاسد اقتصادی در اجرای طر حهای عمرانی دستگاه های اجرایی
• اولویت بندی گلوگاه های بروز فساد اقتصادی بر اساس نظر کارشناسان خبره

فساد اقتصادی در مرحله تعریف پروژه

به ادعای این گزارش، از بین گریزگاه های مطرح در طرح های عمرانی، مهمترین گلوگاه مرحله تعریف پروژه است. که شامل مفاسد زیر است:

• پیشنهاد پروژه به دلیل فشار سیاسی و یا منافع شخصی (عدم انطباق پروژه تعریف شده با نیازهای ملی و استانی)
• انتخاب جهت دار مدیر پروژه برای هدایت پروژه به سمت تأمین منافع اقتصادی یا بر اساس روابط خانوادگی
• انتخاب مشاور خارج از ضوابط و به صورت سفارشی (توجه به آیین نامه ها فقط در حدی که مورد ایراد مراجع نظارتی و مالی قرار نگیرد.)
• عدم استقلال مشاور در ارائه نظر فنی (اگر مشاوری اقتصادی بودن طرح را توجیه نکند، کارفرما دیگر با او کار نمیکند.)
• اعمال تغییرات در پروژه به دلیل منافع اقتصادی باعث کاهش کارایی پروژه می شود.

عوامل زمینه ساز فساد اقتصادی در پروژه های عمرانی ملی

مهمترین معضل برای شناخت گلوگاه های فساد در کشور نبود مستندسازی قوی در طرح ها است. به نحوی که لزوما اطلاعات دقیق و مورد پذیرش همگانی از اینکه چند درصد از پروژه های عمرانی هیچگاه به بهره برداری نرسیده و چه میزان از بودجه صرف شده در این راه به هدر رفته است، در دسترس نیست.

این گزارش مهمترین دلایل فساد را به شرح زیر دانسته است”

• ضعف در ثبات مدیریت ها
• ارائه پروژههایی که با معیارهای تحلیل هزینه- فایده مطابقت ندارد.
• کمبود مدیران لایق و برخوردار از وجدان شغلی و اجرای وظایف
• تسلط دولت بر منابع و کاهش رقابت
• رواج فرهنگ برخورداری حداکثر از مادیات، حتی بدون رعایت حقوق